Bu
yıldan itibaren Contemporary İstanbul’un sanat yönetmenliğine üç yıllık
atanan Fransız küratör Anissa Touati’nin kısa bir süre önce Gülben Çapan ile yaptığı söyleşiyi
birkaç kez okuyunca tepkiden ziyade genelde maruz kaldığımız Batılı
tepeden bakış ve konuşma tarzı ile söylediklerinin içeriklerine yönelik,
hiç değilse sanatçı olarak görüş bildirmek kaçınılmaz hale geldi.
Nihayetinde yargılarında sanatçıları doğrudan hedef alan bir yüklenme
hali egemen. Söyleşiyi yapanın da bizim iç dinamiklerimizi bilen birisi
olarak, Touati’nin kimi görüşlerine karşı durması ya da başka sorularla
onun yanlış yorumlarını yönlendirmesi-düzeltmesi beklenebilirdi ama
görünen o ki, şeytanın avukatlığını yapmak ya da bu üstten konuşma
biçimine çanak tutmak yeğlenmiş.
Touati’nin demeçlerine tepki olarak Gülseli İnal Ek Dergi’de “Alice Contemporary İstanbul’da”
başlıklı bir yazı yayınladı. Ancak İnal Touati’ye bir ayar çekmeye
çalışırken maalesef yazısında çağdaş sanata yönelik alışıldık bir nefret
söylemine teslim olmuş. Bu başka bir tartışma konusu. Şimdilik bizi
asıl ilgilendiren konu, Anissa Touati’nin söyleşisinin üst başlığı ile
söyleşinin geneline yayılan “öğreten insan” hali. Önümüzde bir an işaret
parmağını gözümüzün içine sokarcasına bize “şşşştttt, sözümü dinleyin
yoksa….” diyen bir figür belirdi. Touati’nin söyleşisinin başlığı kasten
medyatik ve polemik yaratmak için seçilmiş bir trol cümle olarak
istenen karşı hareketi yaratabilir tabii ki. Haliyle bu medyatik polemik
hem fuarın hem de onun reklam bağlamında işine yarayacak ama bu tavrın
uzun vadede İstanbul Contemporary İstanbul’u bekleyen bir güvenirlik sorununa da yol açacağı kesin.
Anissa Touati
bize neyi EMREDİYOR? Dırdırı, kıskançlığı ve dedikoduyu kesin
çalışmanıza bakın! ‘Yes Madam’ diyerek bundan böyle öyle yapacağımızı
peşinen belirtelim amma ve lakin kendisine, Pascal Gielen’in,
dırdır ve dedikodu olgularının küresel çağdaş sanat arenası bağlamında
enli boylu teorize edildiği “Sanatsal Çokluğun Mırıltısı” adlı kitabını
okumadıysa da başucu rehberi edinmesini önerelim. Söylediklerine
bakılırsa okumadığı belli. Zira çağdaş sanat ortamında onun dırdır,
çekememezlik, dedikodu vs olarak nitelendirdiği tüm o alt söylem
biçimleri Gielen’in kitabında sosyo-ekonomik temeller üzerinden okunur.
Bunlar Batı’nın en güncel tartışmalarında bile hayatta kalmanın bir
gerekliliği olarak karşımıza çıkar. Örneğin Artnet News internet
dergisinin her hafta yayınladığı “En İyiler ve en Kötüler” başlığıyla
gönderdiği “dedikodu” haber linklerini bile düzenli okumak yeter.
Buralarda yayınlanan spekülasyonları dırdır ve dedikodudan ayarın
parametreler neler olabilir, kendisine sormak isteriz.
Örnek dırdırlar ya da ağız dalaşı
Bu dırdır-dedikodu olgularını fazla canınızı sıkmadan bir içerden bir
de dışardan iki örnekle inceleyelim: Mesela Türk sanat ortamı neyin
dırdırını ya da dedikodusunu yapıyor? İki örnek, biri sanat
eleştirmenleri diğeri ise sanatçılar nezdinden olsun, hem de Touati’nin
yüklendiği gündelik hayatın jargonu cinsinden: Türkiye’de bir eleştirmen
şöyle dırdırlansın: İstanbul Modern’deki
o sergi ne berbat bir sergiydi, müzenin derhal politikasını sorgulaması
lazım!” Bir sanatçı da bir başka sanatçının dedikodusunu şöyle yapsın:
Ferhat’ın sergisine girince midem bulandı, o neydi öyle!” Şimdi bu
gündelik bel altı jargonu bir üst söylem biçimi olarak Batılı başka bir
entelektüel söylemle kıyaslayalım: “Müzeleri, kitaplıkları ve her türlü
akademiyi yıkmak ve ahlakçılığa, feminizme ve belli çıkarlar ve
amaçlardan kaynaklanan korkaklığa karşı savaş açmak istiyoruz.
Her iki örnek de özünde dırdır ve dedikodu zemininden hareketle bir
şeye saldırıyor, bir şeyi alaşağı etmeye, onu eleştirmeye ya da
çözümlemeye-dönüştürmeye girişiyor. Sadece kullanılan diller bağlamında
ikinci örnek “entelektüelize” bir derinlik içeriyor. Bundan sakın ola ki
Türkiye’deki eleştirel söylemlerin ucuz ve içerik yoksunu olduğu sonucu
çıkmasın. Bizden örneği kitsch’leştirmemin nedeni, Touati’nin buradaki
tartışma biçimlerini böyle görüyor olması, yani bizler ona göre ağız
dalaşından başka bir halt işlemiyoruz. Aslen iki söylemin de birleştiği
tek bir nokta var ki bu da Gielen’in salık verilen kitabının odak
noktası: Bir şeyin sanat olup olmadığına karar vermenin yorumlamaya veya
Virno’nun dil ustalığı veya performans dediği şeye kalmış olmasıdır.
Buna ilaveten Arthur Danto da eser ile algılanışı
arasındaki boşluğun önemli hale geldiğini savunur. Bu boşluğu da sanat
nesnesini geri plana iten kuram doldurur, der. Yani bir şey üretilir ve
onun üstünde Touati’nin yüklendiği ve deyim yerindeyse aşağılayıcı bir
tınısı olan dırdır ve dedikodu gelir.
Yer edinmek ve o yere damgasını vurmak
Bu iki sözcüğün tınısının etimolojik çağrışımları ve tınıları üzerine
yoğunlaşmamız da ayrı bir konu. Ancak Touati şu gerçeği gözden
kaçırıyor: Jullian Stallabrass’ın Howard Singerman’dan
alıntıladığı biçimiyle söylersek, sanatla uğraşan kişinin ve ürettiği
eserin görevi bir yer edinmek ve bu yere damgasını vurmaktır. Sanatçılar
sanat dünyasında kendilerine özgü bir yer edinebilmek için yarışırlar.
Touati’nin bizlere kesin sesinizi derken kastettiği ortam tam da budur:
Dırdır, dedikodu ve kıskançlık. Kendisi zannediyor ki, sanat sakin ve
kımıltısız bir limana demir atmış bir gemide olup biten kendi halinde
bir şey. Bizlere ortak projelere girişin derken de 1990’lardan bu yana
hızla serpilip büyümüş sanatçı insiyatiflerini, bunların büyük
kentlerden çeperlere yayılan bugünkü dinamizmini, çağdaş sanat ortamını
destekleyen kişi ve kurumların bağımsız sanat oluşumlarına yönelik
desteklerini hepten atlamış.
Açıklamasına göre İstanbul’daki galeriler ve sanatçı atölyeleri
ziyaret edilmiş, her ziyarette dünyanın önde gelen sanat-kültür
kişilerini Türkiye’yi daha yakından tanımak için Touati’ye eşlik etmiş.
Tüm bunlar güzel ve gözlemlerine-eleştirilerine bazı noktalarda
katılırız, ancak kendisini burada olduğu sürede daha hiç görmemiş
koleksiyoncuları, galericileri, küratörleri, sanatçıları, bağımsızlığı
tercih etmiş olanları ya da hiç atölyesi olmayan veya atölyeyi hayatın
kendisi olarak kabul etmiş sanatçıları düşününce bu ziyaretlerinin Türk
sanat ortamını tanımakta henüz yeterli olgunluğa ulaşmadığı sonucu
çıkıyor. En azından bu tepeden bakan azarlama cüreti bağlamında. Mesela
Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği (AICA) ile bir teması olmuş
mudur, bunları da açıklamasını bekleriz.
Ferhat Özgür
Fuarın sıradan izleyiciye ihtiyacı yok (mu?)
Touati’nin fuara gelen ‘sıradan izleyicilere’ yaklaşımı da son derece
nezaket ölçütünün dışında görünüyor. Fuara giriş ücretinin kat be kat
artırımının gerekçesi olarak da sıradan izleyiciyi yapıtların önünde
fotoğraf çekmeye gelen boş beyinliler olarak genelliyor. Eğitim
alacaklarsa da onlara “müzeye gidin” diyor. Belli ki ona göre, müze
yapıtların önünde fotoğraf çektirenler için daha rahat bir oyun alanı.
2019’un Art Basel’nin VIP açılışında fotoğraf çektirenlerin en üst
noktada Avrupa burjuvazisi olduğunu hatırlayınca kendisinin Türkiyeli
izler kitleye karşı bu yüklenişine ne diyeceğiz? Çağdaş sanatın pozcular
ordusunun coğrafyası yoktur aslında. “En özel jet sosyete ile bir jet
proletarya arasındaki diyalektikte tanımlanan toplumsal bir yapı haline
gelmiş olan çağdaş sanatın” belki de en önemli belirteçlerinden biri
olan sanat fuarları bağlamında kendisini eleştirme hakkımız doğuyor.
Anissa Touati’nin tüm bu çıkışları sonunda, sanat ortamının tüm
aktörleri olarak söz veriyoruz, dırdır ve dedikoduyu kesip çalışmaya ve
iş birliğine odaklanacağız ama
CI yönetmeni de bize
çalışacağına dair söz versin: Gelecek sene Thaddaeus Ropac, White Cube,
Dawid Zwirner, Larry Gagosian, Hauser and Wirth, Luhring Augustine,
Marian Goodman gibi galerileri de fuara getirsin. Sonrasının
dedikodusunu o zaman yaparız.
